تاریخ اسلام و انقلاب، ماجراهای عبرت‌انگیز، کم به خود ندیده است، ولی سرگذشت آیت آلله منتظری یکی از عبرت‌انگیزترین آن‌هاست. کسی که روزی «امید امت و امام» تلقی می‌شد و به عنوان یک مخالف تئوریک سازمان مجاهدین خلق در رد آنان مطلب می‌نوشت و سخن می‌گفت و حتی داغ فرزندش را هم از جنایت منافقین در هفت‌تیر بر دل داشت، بعدها به مرور به سمت حمایت از آنان (اگرچه نه به لفظ) کشیده شد و همین تفاوت نگاه به منافقین از جانب او و امام (به انضمام برخی مسائل دیگر) کار را بدان جا کشید که حضرت امام «حاصل عمر» خود را «با دلی شکسته و سینه‌ای گداخته از آتش بی‌مهری‌ها» کنار بگذارند.

 نمونه مستند از تأثیرگذاری هدفمند منافقین بر ذهن آیت آلله منتظری

حضرت امام (ره) در این مدت سعی بسیار نمودند تا آیت آلله منتظری حقایق مربوط به منافقین را درست درک کند ولی وی با تأکید گسترده بر وجود «شکنجه‌های سبعانه و اعدام‌های بی‌رویه» در زندان‌ها، منافقین را افرادی مظلوم فرض می‌کرد که برای احقاق حق آنان باید هر کاری کرد؛ یعنی آیت آلله منتظری در ذهنیت خود به عنوان یک عمل صحیح اسلامی و واجب شرعی به دفاع از منافقین در برابر شکنجه‌ها و اعدام‌هایی که ادعا می‌شد وجود دارد بر خواسته بود.

وی در نوشته کوتاهی خطاب به حضرت امام آورده است: «شنیده شد فرموده‌اید: “فلانی [یعنی آیت آلله  منتظری] مرا [یعنی امام را] شاه و اطلاعات مرا ساواک شاه فرض می‌کند” البته حضرت عالی را شاه فرض نمی‌کنم ولی جنایات اطلاعات شما و زندان‌های شما روی شاه و ساواک شاه را سفید کرده است، من این جمله را با اطلاع عمیق می‌گویم.» (خاطرات آیت آلله منتظری، جلد ۲، صفحه ۱۲۱۲)

اما این اطلاع عمیق، از کدام منابع موثق برای آیت آلله منتظری حاصل شده بود که حاضر نبود هیچ سخن مخالفی دراین‌باره را (ولو از صدیق‌ترین افراد) بپذیرد؟

 تبیین امام از تأثیرپذیری آیت آلله  منتظری از منافقین 

حضرت امام (ره) در نامه معروف ۶ فروردین سال ۶۸ به آیت آلله منتظری بر چند نکته تأکید کرده‌اند که تا حدی ماجرا را تبیین می‌کند. ایشان به آیت آلله منتظری نوشته‌اند: «ساده‌لوح هستید و سریعاً تحریک می‌شوید» و در بخشی دیگر از همان نامه به تحریک شدن آیت آلله  منتظری توسط منافقین اشاره فرموده و در باب انتقادات او به نظام نوشته‌اند: «به قدری مطالبی که می‌گفتید دیکته شده منافقین بود که من فایده‌ای برای جواب آن‌ها نمی‌دیدم» و در ادامه نامه هم به این مطلب که آیت آلله منتظری تریبون منافقین شده است پرداخته و مرقوم کرده‌اند: « نامه‏ها و سخنرانی‌های منافقین که به وسیله شما از رسانه‏هاى گروهى به مردم مى‏رسید؛ ضربات سنگینى بر اسلام و انقلاب زد و موجب خیانتى بزرگ به سربازان گمنام امام زمان -روحى له الفداء- و خون‌های پاک شهداى اسلام و انقلاب گردید.»

 تکذیب این موضوع توسط آیت آلله منتظری؛ بیرون آمدن کلید قضیه 

در مقابل، آیت آلله منتظری تا آخر عمر این مطلب را نمی‌پذیرفت و قویاً هرگونه حمایت از منافقین و تحت تأثیر آن‌ها قرار گرفتن را رد می‌کرد. در خاطرات آیت آلله منتظری، سؤال‌کننده از وی پرسیده است: «مسئله دیگری که به شما نسبت داده‌شده این است که شما از منافقین و لیبرال‌ها حمایت می‌کرده‌اید، اصولاً مبنای این نسبت چیست؟ آیا حضرتعالی موضع گیری خاصی داشتید که این‌ها چنین نسبتی به شما داده‌اند؟»

آیت آلله منتظری هم در جواب گفته است: «من همیشه زندانبان‌ها و مسئولین زندان را از برخورد غیر اسلامی با زندانیان بر حذر می‌داشتم. من به زندان‌ها نماینده می‌فرستادم که زندان‌ها را بازرسی کنند که اخلاق اسلامی در آن‌ها رعایت شود و به زندانیان ظلم نشود… آیت آلله انصاری نجف‌آبادی و … مدت‌ها نماینده من در زندان‌ها بودند و به شکایات زندانیان رسیدگی می‌کردند. خلاصه من با تندروی‌ها مخالف بودم.» آیت آلله منتظری در این فراز، به صورت ناخواسته یکی از کلیدهای روشن شدن ماجرا را رو می‏کند: “انصاری نجف‌آبادی”.

 ایرج مصداقی و نمونه‌ای از تأثیرگذاری بر ذهن آیت آلله منتظری

ایرج مصداقی یکی از اعضای پروپا قرص سازمان منافقین بود که در سال ۶۰ دستگیر شد و به ۱۰ سال زندان محکوم گردید. (طبق آنچه از خاطراتش بر می‌آید) از رهبران اصلی تشکیلات و شبکه مخفی منافقین در زندان محسوب می‌شده و (به اعتراف خودش در کتاب خاطراتش) نقشی بسیار پررنگ در شستشوی مغزی جوانان فریب‌خورده منافقین و تلاش برای عدم بازگشت آنان به دامن نظام داشته و خلاصه طبق اصطلاحی که خودش از قول مسئولان زندان نقل کرده، «منافق تیر» محسوب می‌شده است.

او پس از آزادی از زندان به خارج از کشور رفت و با انواع تبلیغات و پمپاژ دروغ، به مبارزه با نظام اسلامی ایران پرداخت. وی در کتابی مفصل در چهار جلد که توسط انتشاراتی در سوئد منتشر نمود به خاطرات زندان خود پرداخت. نقد این کتاب فرصتی دیگر می طلبد، ولی در لابه‌لای این کتاب (در عین آنکه بسیار ماهرانه سعی کرده تصویر وحشتناک مورد نظر خود را از زندان‌های ایران عرضه کند) ناخواسته حقایقی را لو داده است.

در جلد دوم کتاب مصداقی، ماجرایی نقل‌شده که ما را به همان کلید فوق‌الذکر می‌رساند: «روزی، درحالی‌که در بهداری روی تختم دراز کشیده بودم، در اتاق باز شد و آخوندی به نام ناصری به همراه پاسداران و مسئول بهداری وارد اتاق شدند. وی خودش را ناصری “نماینده‌ی آیت‌الله منتظری در امور زندان‌ها” معرفی کرد و تلاش کرد که با تک تک ما صحبت کند. “ناصری” نام مستعار وی بود و نام اصلی‌اش انصاری نجف‌آبادی بود» (خاطرات زندان ایرج مصداقی، جلد دوم، صفحه ۱۳۶)

بنا بر قول این کتاب، مصداقی از صحبت با او امتناع می‌کرده و او با خواهش و اصرار به صحبت با مصداقی می‌پردازد. طبق مطالب این کتاب، مصداقی در این صحبت‌ها بسیار از موضع بالا برخورد می‌کرده است. اما با کمال تعجب، چند روز بعد از آن صحبت‌ها او را به دفتر زندان می‌خوانند و در آنجا با «انصاری نجف آبادی» مواجه می‌شود که منتظر اوست.

مصداقی در ادامه به شرح گفتگوی خود با انصاری پرداخته و نقل می‏کند که چطور شکنجه‌ها و سبعیت های انجام‌گرفته (!) روی خود و دیگر زندانیان را برای انصاری توضیح داده است.

 مشی تشکیلاتی منافقین برای واقعی جلوه دادن شایعه شکنجه

باید توجه کرد که طبق یک مشی تشکیلاتی، منافقین موظف بودند با توان هرچه تمام‌تر راجع به انواع شکنجه‌های (البته خیالی) روی خود سخن بگویند و آن را واقعی جلوه دهند. حتی از برخی مسئولین امنیتی نقل‌شده که برخی زندانیان زن منافق که محکوم به اعدام بودند، خود را ازاله بکارت می‌کردند و برخی زندانیان مرد منافق محکوم به اعدام، آلت خود را با سیگار می‌سوزاندند تا پس از آنکه جسدشان به خانواده‌شان تحویل داده شد، آن‌ها به شکنجه شدن عزیزانشان یقین کنند و از این طریق تضاد جامعه و نظام افزایش یابد.

در همین زمینه می‌توان به خاطره‌ای از آیت آلله  طاهرزاده (که خود پیش از انقلاب از اعضای مجاهدین خلق بوده) هم استناد کرد که گفته است: «بعد از انقلاب در اوین لاجوردی از من دعوت کرد و گفت بیا این تخم و ترکه‌هایت را ببین. ببین توی ایران چی پاشیدی! آن موقع من در کمیته ستاد مشترک بودم. من به اوین رفتم. با لاجوردی از قبل هم‌سلول بودیم و همدیگر را خوب می‌شناختیم. آقای لاجوردی از بعضی مسائل اصلاً نمی‌گذشت. در میان مجاهدین، غیر از من فکر نمی‌کنم کسی را قبول داشتند، حالا چه دلیلی داشت؟ نمی‌دانم، ولی می‌دانم که آدم باهوشی بود.

ایشان آمد و به من گفت: چطوری داداش؟ گفتم:‌ خوبم. تو چطوری؟ داری جلادی می‌کنی؟ قاه قاه خندید و گفت:‌ بیا می‌خواهم نشانت بدهم که دارم چه می‌کنم. همین طور که به طرف دفترش در طبقه ۲ یا ۳ می‌رفتیم، چند تا دختر آمدند. صدایشان زد و گفت بیایید. آمدند جلو. از آن‌ها پرسید: در اینجا کسی شما را شکنجه کرد؟ هیچ یادم نمی‌رود. یکی از دخترها که مشخص بود او را نمی‌شناخت، گفت:‌ بله. آقای لاجوردی ما را شکنجه کرد. لاجوردی به من اشاره کرد و گفت:‌ این آقا را آورده‌ایم که لاجوردی هر کاری کرده، تنبیهش کند. حالا بگویید چه شکایتی دارید؟ آن‌ها حرف‌هایی زدند و بعد آقای لاجوردی به یکی از پاسدارها گفت آن‌ها را ببرد. بعد رفتیم دفترش و آقای طهوری هم آمد و ناهار را هم باهم خوردیم و تا عصر بودم و برگشتم به کمیته. گفتم: اسدالله! من از این چیزها اطلاعی ندارم. این‌ها تخم و ترکه‌های ما نیستند. ما این قدر آدم‌های نپخته که این جوری به کسی اتهام بزند، نداریم. اگر حقیقت را بگوید، چه بهتر و این شهامت است، ولی اینکه ندیده و نشناخته حرف بزند و بدون اینکه کسی را بشناسد، به خود تو بگوید لاجوردی مرا شکنجه کرده، چنین آدمی نداریم. این خاطره هیچ یادم نمی‌رود. در محوطه اوین بود.» (ویژه‌نامه رمز عبور ۱، صفحه ۸۲)

مصداقی در خلال نقل همان گفتگو با انصاری، نوشته است: «[انصاری] چند بار در خلال صحبت‌هایش گفت: من دست شما را می‌بوسم، می‌دانم مظلوم واقع‌شده‌اید. “آقا [منتظری] از طریق من مطلع شده‌اند که در این جا چه گذشته است و بر سر زندانیان و به ویژه زنان چه آمده است… او تأکید کرد: وقتی “آقا” متوجه اوضاع شدند، از خشم در اتاق دور خودشان می‌چرخیدند و بدوبیراه می‌گفتند. عاقبت خبر داد که دو روز پیش نیز جمعی از بازجویان و کارمندان دادستانی و زندان‌ها را به حضور پذیرفته و خیلی به آن‌ها تاخته که امکان پخش آن از تلویزیون نیست.» (خاطرات زندان ایرج مصداقی، جلد دوم، صفحه ۱۳۷)

مصداقی تأکید دارد تا اینجای کار حرف خاصی از انصاری نشنیده، ولی در اینجا یک مطلب رخ می‌دهد که امید مصداقی را برای پیش برد خط تشکیلاتی‌اش زیاد می‌کند: «او [یعنی انصاری] سپس افزود که در اوین عده‌ای امامشان شده است لاجوردی، این “قصاب” و “فاشیست جنایت‌کار”. این‌ها دقیقاً تعابیر وی نسبت به لاجوردی بود… ارزیابی او از لاجوردی دست من را برای برخوردهای بعدی باز کرد.» (خاطرات زندان ایرج مصداقی، جلد دوم، صفحه ۱۳۸) (با عرض پوزش از خوانندگان، به دلیل ذکر این عبارات سخیف راجع به آن شهید بصیر).

از همین جاست که انصاری (که ظاهراً دچار همان ساده‌لوحی معهود بوده و حسابی توسط دروغ‌های مصداقی و دیگر منافقین پخته‌شده بوده) با اصرار و حتی نوعی التماس از مصداقی می‌خواهد شخصاً این مسائل را برای آیت آلله منتظری بنویسد: «او گفت: خواهش می‌کنم این‌ها را برای “آقا” بنویس. گفتم: به من چه ربطی دارد، من که نماینده‌ی او نیستم. شما که نماینده‌ی او هستید، این وظیفه را دارید. گفت: من خودم این کار را انجام خواهم داد ولی شما نیز لطفاً دریغ نکنید و از نگاه خودتان مسائل را مطرح کنید. … دوباره تأکید کرد: خواهش می‌کنم این‌ها را برای “آقا” بنویس و توضیح بده.» (خاطرات زندان ایرج مصداقی، جلد دوم، صفحات ۱۳۸ و ۱۳۹)

ادامه صحبت‌های آن دو مفصل است و انصاری هرچه را مصداقی می‌گوید تأیید می‌کند و دائم برای آخرت خود و دیگران دل می‌سوزاند که چطور می‌خواهند جواب این همه ظلم (همان ادعاهای منافقین) را بدهند! بعد از اتمام بحث، انصاری مجدداً از مصداقی می‏خواهد که این‌ها را برای آیت آلله منتظری بنویسد.

 نوشتن نامه برای تکرار ماجرای بنی صدر درباره آیت آلله منتظری 

مصداقی در ادامه کتاب خاطراتش (ضمن تلاش برای آن که آن دستور تشکیلاتی از پرده بیرون نیفتد) به تفکرات خود در باب نوشتن یا ننوشتن نامه پرداخته و نقطه عزیمت خود را چنین توضیح داده است: «من یک موضوع کلی را در ذهنم مبنا گرفتم و آن واقعی بودن تضاد بین منتظری و وابستگانش با خمینی و جریان حاکم بر زندان‌ها بود.» (خاطرات زندان ایرج مصداقی، جلد دوم، صفحه ۱۴۱)

مصداقی تحلیل خود را برای تلاش در جهت جدا کردن آیت آلله منتظری از امام و نظام و رو در رو قرار دادن آن‌ها را این‌گونه شرح نموده است: «شرایط حاکم بر زندان‌ها، پاشنه آشیل منتظری بود. او خود در زمان شاه در زندان به سر برده بود و با شرایط زندان به خوبی آشنا بود و به سادگی می‌توانست شرایط زندان‌های جمهوری اسلامی را با شرایط زندان‌های زمان شاه و آن چه که خود در رژیم “طاغوت و ضد اسلامی” تجربه کرده بود، مقایسه کند. احساس می‌کردم برملا کردن شرایط وحشتناک زندان‌ها و تمامی اعمال ضد بشری که بر زندانیان روا می‌داشتند، ممکن است او را بِشکَند. معتقد بودم که منتظری از یک صداقت نسبی برخوردار است. احساسم این بود که فاصله گرفتن او از خمینی، چه بسا به سود جنبش باشد و باعث آزاد شدن انرژی‌های زیادی شود. اگر نگاشتن آن چه که ناصری بر آن اصرار می‌ورزید، در این راستا به کار آید چه ایرادی دارد؟» (خاطرات زندان ایرج مصداقی، جلد دوم، صفحات ۱۴۱ و ۱۴۲)

البته بد نیست در همین جا اشاره کنیم که این ترفند (بیرون بردن مسئولان نظام از دایره آن، با روش‌های گوناگون) از سوی منافقین مسبوق به سابقه بود و قبلاً درباره بنی صدر هم اجرا شده بود (همان مطلبی که امام هم بدان اشاره کرده و منافقین را گرگ‌های اطراف بنی صدر که او را تباه می‌کنند خوانده بود). مصداقی در جلد اول کتابش طی شرح ماجرایی، به آن موضوع هم اعتراف کرده است: «بنی صدر رئیس جمهور وقت رژیم که هنوز توسط مانورهای ماهرانه‌ مجاهدین از خمینی جدا نشده بود، نقشی دوگانه در این میان داشت و تلاش می‌کرد تا آن جا که ممکن است منافع خود را تأمین کرده و گلیمش را از آب بیرون بکشد.» (خاطرات زندان ایرج مصداقی، جلد اول، صفحه ۲۶۷)

در هر حال مصداقی در نهایت، تصمیم خود را بر همان مبنای جدا کردن آیت آلله منتظری از نظام استوار می‌کند: «می‌دانم قصدم از این کار چیست و آگاهانه نسبت به آن اقدام می‌کنم. شاید اندکی تأثیرگذار باشد و او را در مسیری دیگر قرار دهد… به این نتیجه رسیدم که نوشتن آن چه که بر من رفته یا شاهدش بوده‌ام، می‌تواند مفید باشد.» (خاطرات زندان ایرج مصداقی، جلد دوم، صفحه ۱۴۲)

 کتابچه‌ای اختصاصی برای آیت آلله منتظری

مصداقی سپس شرح سوزناکی از تعدادی از شکنجه‌های رایج (که اصولاً حقیقتی جز در ذهن او نداشت) را ذکر می‌کند که آن‌ها را برای آیت الله منتظری نوشته و صریحاً اذعان می‌کند که این نامه (کتابچه) را به گونه‌ای نوشته که بر روی آیت آلله منتظری تأثیر بگذارد: «به هر حال نامه به یک گزارش و شرح ماوقع شبیه بود. در گزارش مزبور به شکلی مشروح و مبسوط شرایط غیرانسانی حاکم بر زندان‌ها … را در یک دفترچه‌ی ۴۰ برگی با ذکر نمونه‌های متعدد توضیح دادم. در خاتمه تلاش کردم بیشتر روی مسائلی که برای کسی چون منتظری مهم و به گونه‌ای اصلی بود، تمرکز کنم و از پرداختن به دیگر موضوعات بگذرم.» (خاطرات زندان ایرج مصداقی، جلد دوم، صفحه ۱۴۲)

در نهایت مصداقی این دفترچه را به انصاری نجف آبادی تحویل می‏دهد. انصاری هم آن را به دست آیت آلله منتظری می‌رساند تا خواسته یا ناخواسته، نقشه منافقین را تکمیل نموده باشد: «یک هفته بعد او [انصاری] ضمن مراجعه به بند گفت: مطالب را به همان شکل به “آقا” (منتظری) دادم. فقط نام تو را حذف کردم، زیرا ترسیدم “آقا” حواسشان نباشد و این‌ها را به شورای عالی قضایی و یا نهادهای ذی‌ربط برای بررسی و رسیدگی بدهند و آن‌ها گریبان تو را بگیرند که چرا چنین چیزهایی را مطرح کرده‌ای.» (خاطرات زندان ایرج مصداقی، جلد دوم، صفحه ۱۴۳)

این تنها یک نمونه بود از گزارشاتی که به آیت آلله منتظری می‌رسید (و با توجه به حضور باند مهدی هاشمی در اطراف وی و با توجه به اصرارهای امثال انصاری نجف آبادی و دیگر یارانش به زندانیان برای نوشتن این قبیل مطالب، باید متعدد اندر متعدد هم بوده باشد) و آیت آلله منتظری بر مبنای آن‌ها نظام و انقلاب را محکوم می‌کرد.